Hiểu Đúng Về Nguồn Gốc – Chìa Khóa Để Phân Biệt Trầm Hương Thật Giả

Trầm hương là nguyên liệu quý giá được sử dụng trong nhiều sản phẩm trầm hương như nhang trầm, vòng tay, tinh dầu. Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay, việc phân biệt trầm hương thật giả không hề đơn giản. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu đúng về nguồn gốc của trầm, để từ đó có được kiến thức ban đầu để tự bản thân có thể tìm được sản phẩm trầm hương chất lượng.

1. Hiểu Rõ Nguồn Gốc - Chìa Khóa Phân Biệt Trầm Hương

Có thể bạn chưa biết, theo tài liệu CITES công bố năm 2022, trên thế giới hiện có 33 loài cây có khả năng tạo trầm, thuộc hai chi Aquilaria (25 loài) và Gyrinops (8 loài). Đây là những loài cây đặc biệt, khi chịu tác động từ môi trường tự nhiên hoặc nhân tạo, sẽ sinh ra một lớp nhựa thơm quý giá – chính là trầm hương.

Tuy nhiên, không phải trầm hương nào cũng giống nhau. Chất lượng và hương thơm của trầm hương phụ thuộc rất nhiều vào loài cây, thổ nhưỡng, khí hậu và độ cao của vùng trồng. Điều này tạo nên sự khác biệt đáng kể giữa các loại trầm trên thị trường.

Cây dó bầu là loại cây có khả năng tạo trầm ở Việt Nam

Ví dụ, trầm hương từ loài Aquilaria malaccensis trồng tại Tây Malaysia thường có mùi tanh, khó chịu, trong khi cùng loài này nếu trồng ở Myanmar hoặc Ấn Độ lại cho mùi thơm đặc trưng hơn. Sự khác biệt này còn thấy rõ hơn ở Việt Nam, nơi có 6 loài Aquilaria tự nhiên có thể tạo trầm, nhưng tất cả đều được gọi chung là cây dó bầu. Mỗi loài trong số đó lại tạo ra những mùi hương khác nhau: có loại béo ngậy, có loại thanh mát, có loại lại mang mùi thuốc bắc...

Xem thêm bài viết: Tiêu chí phân biệt trầm hương thật giả không thể sai lầm được!

Một ví dụ điển hình là trầm hương từ loài Aquilaria baillonii tại Nha Trang, Việt Nam, có hương thơm hoàn toàn khác biệt so với Aquilaria crassna ( loài phổ biến nhất ở Việt Nam). Hương thơm đặc trưng của Aquilaria baillonii đã được các chuyên gia trầm hương tại Đài Loan và Nhật Bản đánh giá cao và đặt cho nhiều tên gọi như "Bạch Kỳ Nam", "Bạch Kỳ Nam hương lan", "Bạch Kỳ Nam mật kết".

Hình ảnh kỳ nam nhìn chụp cận cảnh

(Lưu ý: "Bạch" trong tên gọi này không mô tả màu sắc của trầm hương mà  mô tả sắc thái hương thơm đặc biệt của bạch kỳ. Ý chỉ hương thơm thanh tao, tinh khiết không pha tạp rất được giới văn nhân, tu sĩ ưu thích. 

Xin lỗi nếu thông tin này làm ảnh hưởng đến ai đang cố gắng bán những miếng trầm màu trắng và gọi đó là Bạch Kỳ)

2. Tại sao cần hiểu rõ nguồn gốc trầm hương?

Việc tiếp cận trầm hương không chỉ dừng lại ở việc nhìn nhận bằng cảm quan thông thường, mà điều quan trọng hơn là nắm rõ chủng loại. Khi công nghệ phân loại và nghiên cứu khoa học ngày càng phát triển, việc hiểu đúng về các loài cây trầm hương sẽ giúp người mua tránh nhầm lẫn hàng hóa, đồng thời hỗ trợ những ai có ý định đầu tư trồng dó để thu trầm đưa ra quyết định chính xác hơn, giảm thiểu rủi ro.

Trong phạm vi bài viết này, tôi sẽ chia sẻ những kiến thức nền tảng để giúp bạn có một cái nhìn toàn diện về trầm hương. Việc phân biệt trầm thật – giả cần nhiều kỹ năng thực tế, nhưng chỉ cần hiểu rõ nguồn gốc, bạn đã nâng tầm trải nghiệm của mình lên một bậc cao hơn.

Vậy trước tiên, hãy cùng tìm hiểu về chi Aquilaria, loài cây quan trọng nhất trong sản xuất trầm hương trên thế giới!

Chi Aquilaria có đến 25 loài có thể tạo trầm

Aquilaria là loài cây này nổi bật bởi khả năng tạo ra một loại nhựa thơm độc đáo khi bị tổn thương hoặc nhiễm bệnh. Tài liệu từ CITES "CoP19 Doc. 62.2 (Rev. 1)" được công bố vào ngày 7 tháng 11 năm 2022 chỉ ra chi Aquilaria có đến 25 loài có thể tạo trầm

Trầm hương từ loài này đã được khai thác từ hàng ngàn năm trước để sử dụng trong tôn giáo, y học và nước hoa cao cấp. Tuy nhiên, nguồn cung cấp trầm hương tự nhiên đang suy giảm nghiêm trọng, dẫn đến nhu cầu phát triển các phương pháp trồng trọt và thuần hóa cây Aquilaria.

Bài này sẽ lần lượt đi qua 3 mục chính:

1. Nguồn gốc của chi Aquilaria – nơi loài cây này phát triển và sự đa dạng sinh học của nó.

2. Quá trình thuần hóa và trồng trọt Aquilaria – các phương pháp nhân giống, nuôi trồng và kích thích tạo trầm.

3. Những thách thức trong bảo tồn và phát triển bền vững Aquilaria.

3. Nguồn gốc và phân bố địa lý của Aquilaria

Chi Aquilaria thuộc họ Thymelaeaceae, phân bố chủ yếu ở Đông Nam Á, Nam Á và Nam Trung Quốc. Tuy có nhiều loài có trầm nhưng các loài quan trọng nhất tạo trầm hương được biết đến rộng rãi hơn cả bao gồm:

Bản đồ phân bố các giống Aquilaria

• Aquilaria malaccensis – phổ biến ở Malaysia, Indonesia, Ấn Độ, Myanmar, Thái Lan.

• Aquilaria crassna – chủ yếu có ở Việt Nam, Lào, Campuchia.

• Aquilaria sinensis – loài bản địa của Trung Quốc.

• Aquilaria agallocha – phân bố rộng rãi ở Bangladesh, Ấn Độ.

Do sự khai thác quá mức, nhiều loài Aquilaria hiện nay đã bị đe dọa và có nguy cơ tuyệt chủng, đặc biệt là A. malaccensis và A. crassna, hai loài có giá trị thương mại cao nhất.

4. Sự hình thành trầm hương trong tự nhiên

Không phải tất cả các cây Aquilaria đều có thể tạo ra trầm hương. Chỉ khi cây bị tổn thương vật lý (cắt xước, khoan, sâu bệnh, nhiễm nấm, vi khuẩn), nó mới sản sinh ra một lớp nhựa đặc biệt để bảo vệ vết thương. Chính lớp nhựa này, sau nhiều năm, sẽ biến đổi thành trầm hương với hương thơm đặc trưng.

Tại Việt Nam, cây dó bầu dưới tác động của tự nhiên hoặc nhân tạo sẽ tạo ra trầm

Quá trình hình thành trầm hương tự nhiên có thể kéo dài hàng chục năm, làm cho nguồn cung khan hiếm và giá trị rất cao.

Vì vậy, con người đã tìm ra những phương pháp kích thích tạo trầm nhân tạo, giúp rút ngắn thời gian sản xuất từ 10 – 20 năm xuống còn 2 – 5 năm.

5. Quá trình thuần hóa và trồng trọt Aquilaria

Do nhu cầu thị trường ngày càng tăng, việc trồng rừng Aquilaria và thuần hóa cây trầm hương đã trở thành một ngành công nghiệp quan trọng. Các bước thuần hóa bao gồm:

5.1 Nhân giống và trồng rừng

• Phương pháp gieo hạt: Cây Aquilaria có thể được trồng từ hạt, nhưng tỷ lệ nảy mầm khá thấp (dưới 50%) do hạt dễ mất độ sống.

Vườn gió bầu tại Việt Nam

• Nhân giống vô tính (giâm cành, nuôi cấy mô): Kỹ thuật này giúp nhân giống nhanh chóng với chất lượng đồng đều hơn.

5.2  Kỹ thuật kích thích tạo trầm nhân tạo

Thay vì chờ cây tự nhiên bị tổn thương, con người có thể chủ động tạo trầm bằng cách:

1. Khoan lỗ và cấy vi sinh vật (nấm, vi khuẩn) để kích thích cây sản xuất nhựa thơm.

2. Sử dụng hóa chất (methyl jasmonate, ethylene) để gây stress cho cây, thúc đẩy quá trình tạo trầm.

Kỹ thuật tạo trầm nhân tạo

3. Dùng phương pháp cắt vỏ cây có kiểm soát để tạo tổn thương nhẹ nhưng không làm chết cây.

Các phương pháp này giúp đẩy nhanh quá trình hình thành trầm hương từ 10 – 20 năm xuống còn 3 – 5 năm, đồng thời tạo ra trầm hương chất lượng cao hơn.

6. Những thách thức trong bảo tồn và phát triển bền vững Aquilaria

Dù có nhiều nỗ lực nhân giống và trồng trọt Aquilaria, vẫn còn nhiều thách thức lớn:

• Aquilaria là chi cây quan trọng nhất trong sản xuất trầm hương, với nhiều loài có giá trị thương mại cao.

• Khai thác tràn lan và buôn lậu trầm hương hoang dã, làm cạn kiệt nguồn tài nguyên tự nhiên.

• Cây trầm hương cần thời gian dài để phát triển, đòi hỏi vốn đầu tư lớn và chiến lược quản lý bền vững. Con người đã phát triển các phương pháp thuần hóa và kích thích nhân tạo để rút ngắn thời gian.

• Chất lượng trầm hương nhân tạo có thể không đồng đều, ảnh hưởng đến giá trị thương mại.

• Cần có chính sách bảo tồn tốt hơn, đặc biệt với các loài Aquilaria đang bị đe dọa.

• Nhân giống và trồng rừng Aquilaria đang là xu hướng tất yếu để bảo vệ nguồn tài nguyên và đáp ứng nhu cầu thị trường.

• Bảo tồn bền vững và kiểm soát khai thác trầm hương là yếu tố quan trọng để duy trì ngành công nghiệp này trong dài hạn.

7. Kết luận

• Có đến 33 loài ( gần đây mới thêm 1 loài mới ) có thể tạo trầm và giá trị cũng khác nhau. Giá trị dược liệu, mùi hương của các chủng loại trầm này khác nhau hoàn toàn. Cần hiểu rõ để chọn sản phẩm phù hợp với nhu cầu sử dụng.

• Hãy nhớ thứ tự ưu tiên khi đánh giá về trầm hương: Nguồn gốc > mùi hương > độ ăn dầu > kích thước.

• Đây là thước đo tham khảo, tuy nhiên sau khi cân nhắc mọi yếu tố nếu bạn thấy nó phù hợp với nhu cầu của mình thì là hợp. Đôi khi mua hàng là quá trình của cảm xúc chứ không phải lý trí. Ân Vũ chỉ cố gắng đưa ra một tiêu chuẩn để bạn có góc nhìn dễ so sánh chứ không áp đặt phải tuân thủ theo 100%.

Bạn muốn tìm hiểu sâu hơn về trầm hương? Hãy theo dõi blog của Ân Vũ để cập nhật các bài viết mới nhất

Trầm Hương Ân Vũ - Hương Thơm Chữa Lành